(w Rejestrze Mazowieckiego Konserwatora Zabytków i w Gminnej Ewidencji Zabytków w Krasnem)
W naszym krajobrazie często spotykanymi elementami są przydrożne krzyże i kapliczki potocznie też nazywane figurkami . Są one konkretnymi, widocznymi znakami nie tylko naszej wiary, ale także kultury, obyczaju i piękna rzemieślniczej pracy. Stoją one w miejscach nieprzypadkowych i nieprzypadkowi ludzie je wznosili. Inicjatorami i twórcami tych przedsięwzięć byli nasi przodkowie, którzy zostawili nam nie tylko tę piękną spuściznę, ale również moralny obowiązek dbania o nią.
Poniżej przedstawiam informacje o naszych przydrożnych krzyżach, kapliczkach i figurach, które znajdują się w Rejestrze Mazowieckiego Konserwatora Zabytków – Gminy Krasne i w spisie Gminnej Ewidencji Zabytków. Miejmy świadomość, że w naszej gminie jest o wiele więcej tego rodzaju obiektów sławiących Chrystusa, jego Matkę i różnych świętych. Zachęcam o dbanie o nie wszystkie, by z czasem też mogły stać się zabytkami.
Kapliczka Matki Bożej w Wężewie
Pierwotnie nasza wężewska kapliczka stała na skrzyżowaniu dróg. Wykonana była z cegły zwykłej, a teraz, po renowacji (ze składek mieszkańców) w 2005 roku, z cegły klinkierowej. Ma ona wysokość 4 m. Z powodu swego położenia przynajmniej raz była przesuwana w głąb posesji Państwa Grzeszczaków. Na stronie internetowej ”Niezwykła Polska” jest ona opisana tak: „Znajduje się we wsi Wężewo, 2 kilometry od Krasnego, przy drodze do Zielonej przez Żbiki. Jest to wymurowana z czerwonej cegły, wysoka kapliczka otoczona metalowym ogrodzeniem, przy którym stoją trzy ławki. W górnym jej fragmencie, w niszy umieszczono figurkę Matki Bożej, zaś w dolnym tabliczkę z prośbą: „Boże, Błogosław Ludowi Twojemu. Wężewo 26 IX 2005 r.”
Kiedy ona powstała? Na „Fiszce” w rejestrze MKZ, przymocowanej do starego zdjęcia naszej Kapliczki widnieje data budowy rok około 1900. Czy tak mogło być? Niezupełnie, ponieważ według relacji żyjących świadków wybudowano ją w roku 1934 . Majstrem który prowadził budowę był Jan Kilijoniak (z domu Chiliński, zmiana nazwiska nastąpiła omyłkowo na chrzcie) i Stanisław Błaszczak. Skąd te rozbieżności, w datach budowy, trudno teraz powiedzieć, bo jest kilka wątków, które spróbuję wyjaśnić. Wiadomo na pewno, że powstała ona z inicjatywy Związku Młodzieży Wiejskie „Wici” (okres działalności 1928-1948). W Wężewie organizacja ta działała prężnie na początku, jako Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej a później w połowie lat 30. XX wieku, jako ZMW „ Wici” . Moderatorem budowy w raz z młodzieżą był nauczyciel, Pan Ludwik Milewski z Rukli, Uczył on w latach 1934-1939 w 4 klasowej Szkole Powszechnej w Wężewie, mieszczącej się w domu aktualnie należącym do Państwa Zarodkiewiczów.
W naszej miejscowości do tej organizacji należało sporo młodzieży szkolnej, między innymi Pani Marianna Rogalska, która zmarła w 1935 roku w wieku 16 lat. Cegłę na budowę naszej Kapliczki podarowała podobno księżna Maria Ludwika Krasińska-Czartoryska (1883-1958), znana fundatorka wielu inicjatyw, nie tylko sakralnych, ale i pedagogicznych oraz społecznych w naszej gminie. Jednakże nie można wykluczyć, że cegła była ekwiwalentem za zrzeczenie się tzw. serwitutów z lasu Suche za Płoniawami. Najbogatsi w Wężewie gospodarze, którzy mieli notarialnie potwierdzoną możliwość korzystania z lasu Suche, musieli się jej zrzec na poczet księżnej Marii Ludwiki, a w zamian otrzymali między innymi drewno i właśnie cegłę. Tak czy owak cegła pochodziła z cegielni z Węgrzynowa, która była własnością Marii Ludwiki Krasińskiej-Czartoryskiej. Pozostaje nieudokumentowany fakt, na jakiej podstawie na „fiszce” w rejestrze MKZ napisano rok powstania kapliczki około 1900? Prawdopodobnie w tym miejscu stał drewniany krzyż, lub niewielka figurka, w celach wotywnych, dziękczynnych lub obrzędowych. Na rosyjskiej mapie wojskowej z 1915 roku widnieje krzyż, ale po drugiej stronie, bliżej drogi na Przasnysz. Może w 1934 roku został on przeniesiony w to miejsce, gdzie teraz stoi nasza kapliczka?
Kapliczka-grota w parku w Krasnem
(Karta Gminnej Ewidencji Zabytków nr 44 – stan na lipiec 2013 roku)
Wykonana z kamienia, datowana na XIX wiek, właścicielem jest Stadnina Koni. Stan – dobry, zagrożeń –brak.
W dniu 31 VIII 1901 r. Maria Ludwika Krasińska wyszła za mąż za przedstawiciela znamienitego rodu Czartoryskich, Adama Ludwika. Podobno oświadczył się Marii Ludwice przy kapliczce-grocie w parku w Krasnem, którą księżna zbudowała na wzór groty z Lourdes, wykorzystując kamienie z okolicznych pól.
Kapliczka w Krasnem
( KGEZ nr 45 – stan na lipiec 2013 roku)
Wykonana z kamienia, datowana na rok 1933, położona w centrum miejscowości, własność wiejska. W zapisie zagospodarowania przestrzennego ” Zabudowa mieszkaniowa, wielorodzinna, teren usług.” Stan dobry, zagrożeń –brak.
Figurę tę ufundowała Maria Ludwika Krasińska – Czartoryska wraz z mężem Adamem Ludwikiem Czartoryskim .
Kapliczka w Krasnem
( KGEZ nr 43- stan na lipiec 2013 roku)
Wykonana z cegły, datowana na XIX wiek, położona przy wjeździe na posesję, własność prywatna, stan – dobry, zagrożeń – brak.
Kapliczka w Kozinie
(KGEZ nr 11- stan na lipiec 2013 roku)
Wykonana z cegły, datowana na rok 1884, położona przy drodze gminnej do wsi. Jest własnością prywatną na terenie rolnym. Stan –dobry, zagrożeń –brak.
Krzyż przydrożny we Filipach
(KGEZ nr 7 –stan na lipiec 2013 roku)
Wykonany z kamienia i metalu w 1883 roku, na własności prywatnej, na terenie rolnym, przy skrzyżowaniu drogi Kozin- Zielona z drogą do wsi Filipy. Stan dobry zagrożeń brak
Kapliczka w Żbikach-Gawronkach
(KGEZ) nr 79 – stan na lipiec 2013 roku)
Wykonana z betonu w pierwszej połowie XX wieku. Stoi na własności prywatnej, przy drodze gminnej do wsi. Stan – dobry, zagrożeń – brak.
Kapliczka w Mosakach
(Archiwum S.O.Z 40/KiK, stan na sierpień 2001 roku)
Wykonana z cegły (zły stan cegieł, pomalowana wapnem), powstała w pierwszej połowie XIX wieku w stylu neobarokowym, na terenie wiejskim. „Wymiary to 400×120 cm wys.(h) szer. (w) głąb. Na prostopadłościennej podstawie, od frontu wnęka, być może z wcześniejszym przeznaczeniem na tablicę. Cokół prosty, o ściętych narożach, zakończony gzymsem z łezkami. Powyżej gzymsu miejsce na figurkę przykryte dachem dwuspadowym z krzyżem. Na wysokości powyżej dachu trój uskokowy gzyms”. (Opis z karty sierpień 2001 r. dr Dorota Wereda). Po wojnie w grudniu 1945 roku zachowana była w dobrym stanie. Następne jej oględziny odbyły się 22 września 1959 roku. W 1967 roku w listopadzie sprawdzenia danych na miejscu dokonał Pan J. Królik.
Kapliczka w Zalesiu
(KGEZ nr 65 – stan na lipiec 2013 roku)
Wykonana z cegły w roku 1935. Stoi przy drodze powiatowej na granicy miejscowości Krasne – Zalesie na działce prywatnej. Stan – dobry, zagrożeń – brak.
Krzyż w Zalesiu
(KGEZ nr 64 – stan na lipiec 2013 roku)
Wykonany z betonu i stali około 1910 roku. Stoi przy drodze powiatowej na granicy miejscowości Krasne – Zalesie, na działce prywatnej, stan – dobry, zagrożeń –brak.
Krzyż w Dąbkach
( KGEZ) nr 6 –stan na lipiec 2013 roku)
Wykonany z kamienia i metalu w roku 1887. Stoi na terenie rolnym, na działce prywatnej, przy drodze gminnej do wsi Dąbki.
Krzyż w Milewie-Ruszczynach
(KGEZ nr 49 – stan na lipiec 2013 roku)
Wykonany z betonu i metalu w roku 1885. Stoi przy drodze gminnej przez wieś, na prywatnym terenie rolnym, stan – dobry, zagrożeń – brak.
Krzyż w Szlasach Leszczach
(KGEZ nr 60 – stan na lipiec 2013 roku)
Wykonany z betonu i metalu w roku 1881. Stoi przy drodze gminnej do wsi, w terenie rolnym, na działce prywatnej. Stan zachowania – zaniedbany, rodzaj zagrożeń brak.
Osoby, które znają historię któregoś z pokazanych obiektów sakralnych uprzejmie proszę o kontakt: k.wyszkows@wp.pl
Materiały źródłowe:
1: Wspomnienia: Stanisława Wendy, Jadwigi Szczyglak, Kazimierza Kozłowskiego, Stefana Błaszczaka , Bogdana Zarodkiewicza.
- Serwituty – niezwykła zapomniana historia, https://osp.wezewo.info/?p=8012
3 ) Kurpianka w wielkim świecie @Kurpiankawwielkimswiecie · Blog osobisty
- https://www.facebook.com/Kurpiankawwielkimswiecie/posts/1673306156149108
- https://bit.ly/2VJ6eWy.
- https://bit.ly/2kx1c2g
4 ) Mazowiecki Konserwator Zabytków wypis z Gminnego Rejestru zabytków gminy Krasne: Dane do kart z Gminnego Rejestru Zabytków wypisane przez Panią Elżbietę Gołotę w lipcu 2013 roku. Dane z kart.
• Skany kart GEZ – Gmina Krasne
• Skany kart WEZ – Mosaki i Krasne
• Skan fiszki – Wężewo
5) Zdjęcia kapliczek z serwisu „Polska niezwykła”
6) Zdjęcia z Karty Gminnej Ewidencji Zabytków