Trudne początki ( SMP ) na północnym Mazowszu.

Na wstępie dziękuję Państwu Stefanowi i Teresie Błaszczak za udostępnienie tej cennej i pięknej rodzinnej pamiątki. Aktualnie tylko niektóre osoby na powyższej fotografii są rozpoznane z imienia i nazwiska. Proszę więc osoby, które rozpoznają na fotografii swoich bliskich lub znajomych o kontakt na adres k.wyszkows@wp.pl.

Patrząc na tę wspaniałą fotografię – cenną pamiątkę naszej historii, nie tylko wężewskiej – można zauważyć kilka istotnych szczegółów i jednocześnie, na podstawie tego obrazu przeszłości, zadać kilka pytań.

Po pierwsze, widzimy grupę młodych ludzi pięknie ubranych, w strojach ze swojej epoki, kobiety w pięknych garsonkach, sukienkach i bluzkach, mężczyźni w świecących butach, tzw. oficerkach, garniturach i płaszczach. Wszyscy są poważni, sympatyczni, bliscy nam, jak by to byli nasi starsi bracia i siostry.

Na dole fotografii umieszczono napis i datę: „STOW. MŁODZIEŻY POLSKEJ w WĘŻEWIE 1/IV 1928 r.” Z kalendarza wiadomo, że w tym dniu była niedziela palmowa, co by wyjaśniało odświętne, piękne ubrania. Lecz co to było za stowarzyszenie, kiedy i jak powstało?

Zapraszam do przeczytania tekstu poniżej, w którym przedstawiam ogólny zarys powstania na bliskich nam terenach Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej. Wielką pomocą i główną bazą w moich poszukiwaniach okazał się biuletyn, wydany w Płocku w 1925 roku, staraniem i nakładem Płockiego Związku Stowarzyszeń Młodzieży Polskiej, na pięciolecie istnienia, pt. „Odradzająca się „Młoda Polska” (1919-1924)”.

Może na początku przekornie napiszę, że – niestety – nie wiadomo, kiedy powstało Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej w Wężewie, może w chwili zrobienia tej fotografii? A może przynajmniej niewiele wcześniej przed jej wykonaniem? Wiadomo, że na naszych terenach działał silny ruch ludowy i jego stowarzyszenie pod nazwą Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici”. Z inicjatywy tej organizacji zbudowano figurkę na krzyżówkach (pisałem o tym w artykule „Kapliczki i krzyże przydrożne w gminie Krasne”), a może te dwie organizacje to ta sama grupa ludzi działająca na rzecz naszej – swojej małej ojczyzny? Częściową odpowiedź na to pytanie daje wspomniany powyżej biuletyn płocki.

„(…Zanim w 1919 roku poczęły powstawać u nas Stowarzyszenia Polskiej Młodzieży, wzorowane na ustawie Wielkopolski, po licznych wioskach byłej kongresówki istniały dosyć liczne organizacje Młodzieży płci obojga, pod nazwą „koło młodzieży wiejskiej„ koła te powstały przy kółkach rolniczych, posiadających swoją macierz w centralnym towarzystwie rolniczym, obejmującym działalnością swoją teren Kongresówki. Z chwilą oderwania się wielu kółek rolniczych od Centralnego Towarzystwa Rolniczego w roku 1920 i wytworzenia się odmiennej centrali dla oderwanych kółek rolniczych pod nazwą „Centralny Związek Kółek Rolniczych”, praca nad organizowaniem mieszanych Kół Młodzieży Wiejskiej wzmogła się jeszcze bardziej. Dawne pisma „Nasza Drużyna”, a obecny „Siew” – reprezentuje sobą ruch wśród mieszanych Kół Młodzieży Wiejskiej. Niezależnie od tego organizowała przed wybuchem wojny z 1914 roku mieszane koła Młodzieży na wsi lub w mieście i Polska Macierz Szkolna. Otóż z chwilą gdy w roku 1919 poczęły zjawiać się na gruncie byłej Kongresówki Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej, czy to męskie czy to żeńskie, owiane wybitnie ruchem katolicko-polskim – niektóre z kół młodzieży poczęły przyjmować regulamin Stowarzyszeń Młodzieży Polskiej i przekształcać się w Stowarzyszenia, zatrzymując na razie swych członków chłopców i dziewczęta. Niektóre z diecezjalnych Związków Stowarzyszeń Młodzieży Polskiej, nie chcąc zrażać do siebie młodzieży z dawnych kół mieszanych, przyjmowały do stowarzyszenia mieszane …)”

Trzeba podkreślić, że pomysłodawcą Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej (SMP) był Kościół Rzymsko-Katolicki, który zalecał tworzenie się struktur Stowarzyszeń Młodzieży Polskiej Męskiej i Żeńskiej, ale od początku z przyczyn przytoczonych w biuletynie powyżej, tolerowano też grupy mieszane.

Skąd się wzięły stowarzyszenia i po co były? Cytuję jeszcze jeden fragment, który wyjaśnia jak powstał związek Płocki?

„(…Gdy miłościwe rządy Opatrzności Bożej dokonały cudu wskrzeszenia Polski, jako państwa nie zależnego ani od Rosji, ani od Austrii, ani od Niemiec – wtedy, przy końcu 1918r., nasi bracia kapłani z Wielkopolski, gdzie praca nad młodzieżą była prowadzona już dawniej i gdzie istniały Stowarzyszenia pod nazwą „ Towarzystwo młodzieży”, przybyli do stolicy naszej do Warszawy, aby przyjść z pomocą byłej „Kongresówce” i wytworzyć wspólną organizację.

Narady te, prowadzone pod naczelną pieczą, czyli protektoratem księży Biskupów, sprawiły, że zrozumiano potrzebę przyjścia z pomocą wszystkiej młodzieży całej Polski. Uznano za konieczne dla obecnych i przyszłych pracowników wśród młodzieży urządzić dłuższy zjazd społeczny, kurs nauki, jak rozumieć pracę wśród młodzieży, jak ją prowadzić, jak zdobywać młodzież do stowarzyszeń a starsze społeczeństwo zyskiwać, aby poparło skutecznie dobre chęci i zabiegi młodzieży …..)

(…. Tak więc w maju 1919 roku w Poznaniu zbudowano plan jak całą naszą Rzeczypospolitą otoczyć opieką, aby młodzież nasza – ta przyszłość Narodu, stała się odpowiednią do budowy katolickiej Polski. Cześć tym, którzy wpłynęli na dokonanie się tego czynu- Cześć tym, co otoczyli swą pieczą całą tą robotę.

Sekretarzem Jeneralnym dla Związku Płockiego Stowarzyszeń Młodzieży Polskiej został mianowany przez J.E. Biskupa, księdza Antoniego Nowowiejskiego, dotychczasowy kierownik duchowny alumnów Seminarium Duchownego Płockiego, uczestnik zjazdu Warszawskiego z roku 1918 i kursu w Poznaniu z 1919 roku Ksiądz Józef Strojnowski .

Miesiąc Czerwiec 1919 roku datuje się jako zapoczątkowanie roboty społecznej wśród młodzieży według programu ogólnego. W miesiącu czerwcu tegoż 1919 roku zaczyna działać Płocki Związek Stowarzyszeń Młodzieży Polskiej …)

( … Zadaniem Związku Płockiego było od początku to, aby przyśpieszyć Ojczyźnie naszej spośród młodzieży zastępy światłych katolików i katoliczek i dzielnych synów i córy Ojczyźnie, stąd rozpoczęto organizowanie Stowarzyszeń Polskiej Młodzieży Męskiej i Stowarzyszeń Polskiej Młodzieży Żeńskiej.

Trudne warunki polityczne, w jakich budowała się Ojczyzna nasza, ustawiczne zmiany w Rządzie, ostre walki różnych stronnictw politycznych, jaskrawe waśnie partyjne, obniżenie się przez długą wojnę poczucia obywatelskich obowiązków, ogólny upadek moralny i materialny, lęk przed zrzeszeniem się, słabe rozumienie, że budować Polskę ma nie tylko rząd z Sejmem, ale całe społeczeństwo, wreszcie brak środków finansowych i dogodnej koniunkcji na obszarze diecezji Płockiej sprawiły, że ruch organizacyjny wśród młodzieży był i jest dotąd bardzo powolny …)

Nie mogę nie skomentować tego pięknego świadectwa wspaniałego patriotyzmu naszych przodków zaraz po odzyskaniu niepodległości. To były ekstremalnie trudne warunki, przecież organizacje polskie powstawały w czasie wojny o granice , przerażającej biedy i w chwili, kiedy nie wiadomo było, czy Polska w ogóle powstanie? Trzeba także wiedzieć, że niepodległościowe organizacje i stowarzyszenia schodziły do podziemia w obawie przed wkraczającymi na nasze tereny wojskami bolszewickimi. Taki los spotkał między innymi Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej w Krzynowłodze Wielkiej.

W organizacji pod nazwą „Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej” działały pod jedną nazwą trzy stowarzyszenia: Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej, Żeńskiej i Mieszanej.

W powiecie przasnyskim, w dniu 3 sierpnia 1919 r., powstało w Krzynowłodze Wielkiej pierwsze Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej (Stowarzyszenie Mieszane), było to także pierwsze stowarzyszenie tego typu w diecezji płockiej, prawdopodobnie na skutek działań wojennych nie było aktywne, jednak nie zamarło przynajmniej do roku 1924.

W diecezji płockiej w latach 1919 -1924 powstało 7 stowarzyszeń tego typu, a do 1924 roku przetrwało tylko 4.

Jako jedno z pierwszych, najbliżej naszych terenów, powstało Stowarzyszenie Młodzieży (Polskiej) Męskiej w Łopacimiu (w listopadzie 1919 r.), w gminie Sońsk pod Ciechanowem. W powiecie przasnyskim najwcześniej powstało Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej w Krzynowłodze Małej (w 1921 r.), kolejne w 1921 r. w Sońsku, w styczniu 1922 r. w Ciechanowie, w Makowie Mazowieckim w październiku 1922 r., a w powiecie makowskim w Krasnosielcu w listopadzie 1923 r.

W całej diecezji płockiej w latach 1919 – 1924 powstało 52 Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej, z których do 1925 roku przetrwało tylko 28.

Stowarzyszenie Młodzieży (Polskiej) Żeńskiej najwcześniej powstało na terenach północnego Mazowsza w powiecie ciechanowskim: Łapucin (maj 1919 r.), Lekowo (grudzień 1919 r.), Gołymin (maj 1920 r.), Pałuki (grudzień 1920 r.) i w samym Ciechanowie – 23 grudnia 1920 r. W powiecie przasnyskim najwcześniej powstało Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej w Krzynowłodze Małej 12 czerwca 1921 roku. W Makowie Mazowieckim – w październiku 1922 r., a w Krasnosielcu 21 października 1923 r..

W całej diecezji płockiej, w latach 1919 – 1924, powstało aż 65 Stowarzyszeń Młodzieży Żeńskiej, z których do 1925 r. przetrwało 41.

Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej przyjęły za swojego Patrona św. Stanisława Kostkę, pochodzącego – jak wiadomo – z Rostkowa koło Przasnysza. Postanowiono, że trzeba sprowadzić do Polski znaczniejszej relikwii tego świętego, by mogło powstać Sanktuarium w Rostkowie

Oto odezwa z dnia 29 czerwca 1921 r. :

„Katolicka młodzież diecezji płockiej, zrzeszona w Stowarzyszenia Polskiej Młodzieży Męskiej i Żeńskiej, z tytułu swojego II Zjazdu, odbytego w mieście Ciechanowie, znajdując się dnia 29 czerwca 1921 roku w Rostkowie, w miejscu rodzinnem świętego Stanisława Kostki, łącznie z członkami Patronów, a nadto znajdującą się tamże pod tę chwilę młodzieżą niestowarzyszoną w liczbie około 500 osób, w pełnym rozumieniu, że Rostkowo winno stać się świątnicą – Sanktuarium Młodzieży Polskiej, zwraca się z pokorą a gorącą prośbą do Najprzewielebniejszego Biskupa diecezji płockiej, aby w swojej ojcowskiej troskliwości o dobro diecezji i wszystkiej polskiej młodzieży, raczył zająć się sprowadzeniem dla Rostkowa znaczniejszej relikwii naszego świętego Patrona Stanisława Kostki”.

30 kwietnia 1923 r. Biskup Płocki Antoni Nowowiejski otrzymał w Rzymie drobną relikwię św. Stanisława Kostki.

Jak wiemy doskonale w Rostkowie jest obecnie Sanktuarium św. Stanisława Kostki, które powstało 12 maja 2000 r.. Kto zaczął, jak do tego doszło i z czyjej inicjatywy, to teraz już wiadomo, tylko dlaczego to tak długo trwało?

W 1930 r. w diecezji płockiej zaczęto organizować Akcję Katolicką. Z polecenia ks. arcybiskupa tą sprawą zajął się ks. Jan Karwowski (proboszcz w Krasnem od 18.07.1932 r. do 11.01.1940 r.), mianowany jej pierwszym dyrektorem.

Zapraszam do przeczytania biografii księdza Jana Karwowskiego „Nasz Ksiądz” https://osp.wezewo.info/?p=9742

W pewnym sensie rokiem przełomowym dla Stowarzyszeń Młodzieży Polskiej stał się rok 1934, w którym Episkopat Polski podjął decyzję o włączeniu SMP w struktury Akcji Katolickiej. W tym momencie przekształcono Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej w Katolickie Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i Katolickie Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej, skupione na poziomie diecezjalnym w związkach.

Ale to już trochę inna historia.(…)

Pomysłodawcą powstania w Wężewie Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej był prawdopodobnie proboszcz parafii Bogate – do której wtedy należało Wężewo – ksiądz Walenty Mroczkowski. Mieszkańcy naszej miejscowości – jak wiemy – brali czynny udział w kilku organizacjach, takich jak chociażby Straż Pożarna. Na fotografii powyżej jest kilku strażaków, m.in.: Franciszek Błaszczak, bracia Zarodkiewicze, Stanisław Błaszczak budowniczy figurki na krzyżówkach. Liczę, że po publikacji artykułu dowiemy się więcej o osobach na fotografii.

Myślę, że trzeba brać przykład od naszych przodków i angażować się w działalność organizacji, które pielęgnują i promują wartości patriotyczne, społeczne i religijne. Przykładem takiej organizacji są jednostki straży pożarnej zrzeszone w Ochotniczej Straży Pożarnej Rzeczypospolitej Polskiej.

Z poważaniem

Krzysztof Wyszkowski

k.wyszkows@wp.pl

Bibliografia:

• Odradzająca się „Młoda Polska” (1919-1924), Płock, 1925 r.
• „Nasz Ksiądz” Ks. Jan Karwowski – proboszcz w Krasnem od 18.07.1932 r. do 11.01.1940 r. https://osp.wezewo.info/?p=9742
• „Kapliczki i krzyże przydrożne w gminie Krasne” https://osp.wezewo.info/?p=11441
• http://www.sanktuariumrostkowo.pl/

Korekta: Kazimierz Kozłowski